Erlik Han

Türk Mitolojisinin Karanlık Yüzü

Karanlıkla tanışmak cesaret ister. Çünkü karanlık, sadece korku değil; aynı zamanda bilgidir.Türk mitolojisinin en gizemli ve en güçlü figürlerinden biri olan Erlik Han, bu karanlığın ta kendisidir. O, yerin yedisinde hüküm süren, ruhların yargıcı, dengelerin bekçisidir.

ERLİK HAN

Tarihi anlamak sadece zaferleri, kahramanları ve aydınlıkları tanımak değildir.Bir milletin ruhuna inmek, o milletin karanlıkla kurduğu ilişkiyi de anlamaktan geçer.İşte bu yüzden, her ışığın bir gölgesi varsa, Türk mitolojisinin de Erlik Han gibi bir gölgesi vardır.

Erlik Han, Türk inanç sisteminde yer altı âleminin efendisi, ölümün ve ruhların yargıcısı, karanlığın düzenleyicisi olarak bilinir.Ama bu tanımın ötesinde, onun temsil ettiği şey çok daha derindir:

• Karanlık bir tehdit değil, bir sınavdır.

• Kötülüğün kaynağı değil, dengenin bir yüzüdür.

• İblis değil, ilahi düzenin parçasıdır.

Türklerin doğayla iç içe, göğe ve yere aynı ölçüde saygı duyan kozmik anlayışı içerisinde, Erlik Han gerekli bir varlıktır. Çünkü yalnızca iyiliği tanımak insanı bilge yapmaz; iyilikle birlikte kötülüğün varlığını kabul etmek, hakikati kavramanın yoludur.

Kökeni Nereden Gelir?

Erlik’in kökeni çok eskiye, hatta yazılı tarih öncesi sözlü anlatımlara kadar uzanır.Türk, Altay ve Sibirya mitolojilerinde; şaman anlatılarında; göçebe halkların efsanelerinde o daima yerin altında hüküm süren bir varlık olarak tanımlanmıştır.

Buna göre evren yaratılırken Tanrı (bazı kaynaklarda Ülgen veya Tengri) göğü ve yeri ayırmış, göğe düzen vermiştir. Ancak yerin altı, Erlik Han’a bırakılmıştır.Yani o, düşmüş değil, görevlendirilmiştir.

Bazı rivayetlerde Erlik, ilk insanlara karışmış, onların zayıflıklarını gözlemlemiş, kibirle karışınca Tanrı’dan uzaklaşmıştır.Ama onun düşüşü, cezadan çok, bir denge kurma görevi gibi aktarılır.

Sembolizmin Gücü: Erlik Ne Temsil Eder?

Erlik Han, sadece ölümle ilişkilendirilmez. O aynı zamanda:

• Günahın ve sorumluluğun tartıldığı terazidir

• Şamanların ölümden sonraki yolculuklarında görülen sınayıcı figürdür

• Hakikatle yüzleşmenin mitolojik formudur

• Göğün emirlerini denetleyen, yerin sabrını temsil eden figürdür

Dolayısıyla onun karanlığı boş bir korku değil, öğretici ve sınayıcı bir karanlıktır.

Yaratılışın Ters Yüzü: Işığın Karşısında Erlik

Türk kozmogonisine (evrenin yaratılışına) göre evren, Ülgen ve Erlik olmak üzere iki kutsal varlıkla şekillenmiştir.

• Ülgen, göğün ve ışığın tanrısıdır.

• Erlik ise yerin altını, ölümü ve karanlık âlemi temsil eder.

Bazı anlatımlarda Erlik, başlangıçta Ülgen’in yardımcısıydı. Ancak kibir, kendi gücünü büyütme arzusu ve başkaldırı sonucu karanlığa itildi.Bu düşüş, onu gökten yerin en derin katmanlarına gönderdi.Ve orada kendi düzenini kurdu.

Erlik’in Krallığı: Tam Olarak Nereyi Yönetir?

Erlik Han, yeraltı dünyasının hükümdarıdır.Türk mitolojisinde yerin yedi kat altı olduğuna inanılır ve Erlik, bu katların en derinindedir.

Orası:

• Ölen ruhların gittiği yer değil sadece,

• Aynı zamanda ruhların yargılandığı, günahın tartıldığı, ve bazen yeniden doğuşun kapısının açıldığı yerdir.

Bu yönüyle Erlik, sadece bir “şeytan” figürü değildir.O bir yargıçtır. Bir düzenin parçasıdır.

Simgeleri ve Dış Görünümü:

Erlik Han genellikle şu şekilde tasvir edilir:

• Başında boynuzlu bir miğfer

• Elinde asa veya çift başlı mızrak

• Uzun sakallı, sert bakışlı, çoğu zaman insan ile iskelet arasında bir silüet

• Etrafı duman, kemik, alev ve çürümüş ruhlarla çevrilidir

Bu görüntü onun ceza verici değil, dönüştürücü ve ayrıştırıcı bir varlık olduğunu sembolize eder.

Erlik Kötü Müdür?

Hayır. Türk inancında Erlik “şeytan” değildir.O, göğün karşısındaki karanlık denge unsurudur.

• Işığın anlamı varsa, karanlık da olmalıdır.

• Ülgen yaratıyorsa, Erlik yok edendir.

• Ülgen kutsuyorsa, Erlik sınar.

Bu anlamda Erlik Han, kozmosun gölgesidir.Ve gölgenin varlığı, ışığın varlığı kadar gereklidir.

Bazı efsanelerde şamanlar Erlik’in âlemine inerek ruhlar hakkında bilgi alır.Çünkü onun alanı yalnızca ölüm değil, hakikatle yüzleşmektir.İyilik ve kötülük, günah ve arınma, Erlik’in kapısında netleşir.

Bu nedenle onun adı bazen korkuyla değil, saygıyla anılır.

Erlik Han, Türk mitolojisinde sadece karanlığın değil, dengenin ve bilginin temsilcisidir.Korkunun ötesine geçildiğinde, onun kapısı insanı hakikate götürür.

O yüzden deriz ki:

“Ben yerin yedisinde hüküm sürenim; ışık düşerse, gölgem büyür.”

— Erlik Han